[Nettime-nl] Dark fiber van geert lovink

[Marianne van den Boomen <boom@xs4all.nl>]

Verschenen in Trouw van 18 januari



De mazen van het net



Dark fiber, letterlijk 'duistere vezel', is de benaming van ongebruikte, onaangesloten glasvezelkabel. Bekabelaars leggen deze extra kabels vaak alvast neer als de grond toch openligt voor andere kabelwerkzaamheden. Dat scheelt weer in aanlegkosten als de extra verbindingen later toch nodig blijken te zijn. Die ongebruikte kabels kunnen intussen worden geleased en operationeel gemaakt door derden. In dat geval valt dat stukje netwerk geheel buiten het gebruikelijke beheer van grote telecombedrijven. Ik had er nog nooit van gehoord, tot Geert Lovinks boek verscheen onder die titel. Wat een prachtige metafoor voor een boek over kritische internetcultuur!
Niet dat de betekenis eenduidig is. Het alvast klaarleggen van zulk 'zwart glas' is enerzijds te zien als een uiting van de nog altijd hysterische toekomstverwachtingen omtrent connectie- en bandbreedtehonger, een soort zwart speculatiekapitaal dat op het juiste moment kan worden gewit en geëxploiteerd. Op de manier van de oude economie - gemonopoliseerd door aan nationale staten gelieerde telecombedrijven - of de nieuwe economie - geprivatiseerde telco's die connecties verkopen aan duistere durfkapitaalbedrijven - maar hoe dan ook is dark fiber een strategisch instrument van nietsontziend kapitalisme, dat het ooit anarchistische do-it-yourself-internet opslokt in zijn marktmechanismen.
Anderzijds zijn de ongebruikte kabels ook te zien als een subversief potentieel, als relatief autonome connecties, als mazen in het monopolienet. Als een ietwat duister ondergronds netwerk dat met de juiste kennis, techniek en organisatie te gebruiken is voor andere dingen dan waarvoor het bedoeld was. 'Dark fiber' is dan kabelleegstand en 'conceptual void' - en bijgevolg te kraken, zoals een leegstaand speculatiepand. Die analogie is niet toevallig: Lovinks persoonlijke en intellectuele biografie loopt van de Amsterdamse kraakbeweging en Bilwet (de Bond voor Illegale Wetenschap, waarin gewerkt werd aan een subversieve mediatheorie), naar het huidige net-activisme en de speurtocht naar een politieke hacker-ethiek.
Lovink maakt in zijn boek overigens geen keuze tussen de hegemoniale of de subversieve interpretatie van 'dark fiber'. In de meer algemene analyses overheerst de eerste positie, het idee dat 'the internet is being closed off by corporations and governments intent on creating a business and information environment free of dissent'. Ook zijn case study over de neergang van de Amsterdamse Digitale Stad staat geheel in dat teken. Deze 'radicale media pragmatist', zoals hij zichzelf noemt, neigt eerder naar pessimisme dan optimisme. In zijn analyse van de 'rise and fall of dotcom mania' weigert hij ook om de domme snel rijk-believers uit te lachen en te verklaren dat het Net nu lekker weer in handen is van bottom-up gebruikersgroepen, sociale bewegingen, non-gouvernementele organisaties, kunstenaars, net-critici en net-activisten. Want hoewel hij dat ongetwijfeld zou willen, is hij realistisch genoeg om te weten dat dat niet vanzelf gaat. Lovink heeft immers al jarenlang ervaring!
 met het organiseren en aansluiten van dark fiber in de zin van 'het andere net': al dan niet tijdelijke mediawerkplaatsen waar dat soort groepen samenkomen om het net politiek en sociaal open te houden. 
Veel van deze 'critical internet cultures' zijn in Dark fiber terug te vinden, als even zo vele illustraties van het feit dat er wel degelijk mazen in het geëxploiteerde, gesloten Net zitten. 
Neem zijn fraaie geschiedschrijving van Nettime, de mailinglist 'for collaborative text filtering' over nettheorie die Lovink zelf mede heeft opgericht. Nettime - met op de engelstalige lijst meer dan 2800 leden - laat zien wat er kan buiten het klassieke model van het webportaal: een virtueel maar altijd actueel knooppunt van kunstenaars, activisten, academici en anarchistische theoretici, waar niet alleen high brow conceptuele essays worden uitgewisseld, maar ook het wereldnieuws en net-art-initiatieven op de grens van politieke actie en kunst. De combinatie (en clashes!) van het lokale en het globale, het activistische en het theoretische, het esthetische en het ethische, typeert ook de andere case studies, of ze nu gaan over het nieuwemediacentrum Sarai in New Delhi of het Pyramedia 'new media arts event' in Tirana, Albanië. En altijd en overal gaat het erom hoe een creatief publiek domein te organiseren in tegen de globale grootschalige verdrukking in. 
Dit is ook internet, een internet dat voor de gemiddelde gebruiker van Hotmail, Google en online reisbureaus onbekend 'dark fiber' zal zijn. Een internet waar politiek niet wordt gereduceerd tot e-government of online stemmen, net-art niet tot photoshoppen, anti-globaliseringsacties niet tot rellen rond wereldtoppen, cultuur niet tot musea, theorie niet tot academische proefschriften.
Dit boek, uitgegeven bij het prestigieuze MIT Press, laat dat 'andere internet' zien aan niet-ingewijden en dat is een grote verdienste. Enig ouderwets do-it-yourself is echter wel geboden, want af en toe is Lovink al te non-academisch en ontbreken heldere verwijzingen naar boeken, discussies en organisaties. Maar even 'googelen' brengt meestal wel uitkomst. Geen fiber zo dark of het is aan het licht te brengen. En geen netwerk zo gesloten of er zitten wel mazen in.  

Geert Lovink, Dark Fiber: Tracking Critical Internet Culture. 2002, MIT Press.



=======================

Marianne van den Boomen
boom@xs4all.nl
www.xs4all.nl/~boom
www.groene.nl

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (grootveld@nrc.nl).